آموزش نحوه ذخیره کربوهیدرات ها در ساقه انتقال آن به دانه گندم

نگاهی به روند ذخیره کربوهیدرات ها در ساقه و انتقال آنها به دانه در ارقام گندم نان تحت شرایط تنش خشکی انتهایی

- برآورد سهم کربوهیدراتهای ذخیره شده در اندامهای رویشی تا پیش  از گلدهی در پر کردن دانه

استفاده ازمواد شیمیایی خشک کننده مانند کلرات منیزیم، کلرات سدیم و یا ترجیحا یدید پتاسیم (به جهت اثر ملایمتر یدید پتاسیم و وجود شباهت بیشتر میان اثرات کاربرد این ماده و اثرات ناشی از اعمال تنشهای خشکی و گرما بر گیاه نسبت به اثرات دو ماده دیگر) برای از بین بردن کلروفیل و توقف فتوسنتز جاری پیش از شروع پر شدن دانه ها برای برآورد سهم ذخیره اندامهای رویشی قبل از گلدهی در پر کردن دانه پیشنهاد شده است(بلوم و همکاران، 1983). یکی از مزایای استفاده از مواد شیمیایی خشک کننده این است که می توان هر وقت 50 درصد بوته های هرکرت به مرحله گلدهی رسید بوته های آن کرت را در آن زمان و یا چند روز بعد با این مواد آغشته کرد و بدین ترتیب مانع از آسیمیلاسیون جاری گردید، بنابراین مشکل زمان گلدهی ارقام مختلف نیز حل خواهد شد. کاربرد مواد شیمیایی می تواند در پروژه های اصلاحی گندم برای برآورد میزان و درصد ذخیره اندامهای رویشی قبل از گلدهی در تولید دانه تحت شرایط تنش محیطی مفید واقع شود.

- روشهای برآورد میزان تجمع آسیمیلاتهای ذخیره شده در اندامهای رویشی تا قبل از گلدهی و سهم آنها در پر کردن دانه

در آزمایشات مزرعه ای مربوط به برآورد میزان تجمع آسیمیلاتهای ذخیره شده در اندامهای رویشی تا قبل از گلدهی و نقش آنها در پر کردن دانه، از سه روش برای اندازه گیری صفات مربوطه استفاده می شود. در روش اول(روش وزنی تخمین سهم ذخایر ساقه در عملکرد دانه)، مقدار ذخیره و انتقال کربوهیدرات ساقه به دانه در طی دوره رشد دانه، بر اساس روابطی خاص و بر مبنای تفاوت وزن خشک ساقه در زمان گلدهی(حداکثر میزان) و در فواصل زمانی مختلف تا هنگام رسیدن دانه به دست می آید (احمدی و همکاران، 1383). در روش دوم، میزان کربوهیدراتهای قابل حل در آب در ساقه یا برگها در زمانهای مختلف مورد سنجش قرار می گیرند (واردلاو و ویلنبرینک، 1994). این روش، روشی طولانی و پر هزینه بوده و نیاز به آزمایشگاه مجهز دارد، بهمین علت سعی شده است صفتی یافت شود که با مقدار کربوهیدراتهای قابل حل در آب ذخیره شده در ساقه قبل از گلدهی همبستگی مثبت داشته باشد و در ضمن بتوان این صفت را به سادگی و با صرف هزینه کم اندازه گیری کرد. در روش سوم که از قدمت کمتری نسبت به دو روش پیشین برخوردار است، سهم ذخیره اندامهای رویشی قبل از گلدهی در تولید دانه از رابطه بین میزان خشک تولید شده بعد از گلدهی تا رسیدن و میزان عملکرد دانه، براساس اصول فیزیکی و فیزیولوژیکی گیاه، برآورد می شود. اهدایی(1377)، با استفاد از این روش نشان داد که تنوع ژنتیکی زیادی از نظر تجمع کربوهیدرات و بازدهی انتقال این ذخیره به دانه ها میان ارقام مختلف گندم بهاره تحت شرایط کشت آبی و تنش خشکی انتهایی وجود دارد.

وجود صفاتی چون مقادیر مطلوب انباشت ذخیره کربوهیدرات در ساقه و بازدهی انتقال آن به دانه ها سبب می شود که کاهش شدید عملکرد دانه تحت شرایط تنش های انتهایی مانند گرما و خشکی، تعدیل یافته و بدین ترتیب با ثبات میزان عملکرد، عملکرد دانه قابل قبولی در شرایط تنش حاصل شود. توارث صفت تجمع و ذخیره کربوهیدراتهای قابل حل در آب در ساقه یا سایر اندامهای رویشی قبل از گلدهی در گندم و بازدهی انتقال آنها به دانه در دوره پر شدن دانه هنوز مطالعه نشده است. برخی بررسی ها در دست اقدام است تا پس از تعیین والدین مناسب برای بررسی توارث این دو صفت، با تلاقی والدین مناسب و بررسی نتاج در نسلهای مختلف، نحوه توارث این صفات مشخص شود. بعد از شناخت نحوه توارث می توان از این صفات در برنامه های اصلاحی برای افزایش و یا ثبات عملکرد دانه در گندم در محیطهای تنش زا استفاده کرد.

در نگارش مطلب حاضر عمدتا از منبع زیر استفاده شده است:

اهدایی، ب. 1377. تغییرات ژنتیکی برای ذخیره ساقه و انتقال آن به دانه در گندم معمولی بهاره تحت شرایط تنش خشکی انتهایی. مقالاتکلیدی پنجمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران. کرج، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال وبذر. شهریور 1377. ص 25-1.